MPSC 2021, MPSC Notes 2021 - MPSC Pre and Main Exam Material Free tudy notes for RajyaSeva

अतिरिक्त पेशींसह एक किंवा अधिक प्रकारच्या विशिष्ट पेशींचे एकत्रीकरण म्हणजे ऊती. ऊतींच्या अभ्यासाला हिस्टॉलॉजी (Histology) म्हणतात. उतींचे प्रकार* साध्या ऊती (Simple tissue:- विशिष्ट कार्य करण्यासाठी उत्पत्ती, स्वरूप, संरचना आणि एकत्र काम करणाऱ्या पेशींचा एक गट. कंपाऊंड ऊती (Compound tissue):  पेशींचा समूह त्यांच्या रचना आणि कार्यप्रणालीमध्ये भिन्न परंतु विशिष्ट कार्य करण्यासाठी सह-समन्वय.  प्राण्यांच्या ऊतींना त्यांची रचना आणि कार्ये यांच्या आधारावर चार मूलभूत प्रकारांमध्ये विभागले जाऊ शकते. Epithelial tissue (एपिथेलियल ऊती) उपकला ऊतक. Connective tissue (संयोजी ऊती)  Muscular tissue (स्नायू ऊती) Nervous tissue ( चेता  उती) Epithelial tissue (एपिथेलियल ऊती) उपकला ऊतक.:- शरीराच्या बाह्य पृष्ठभागावर आणि अंतर्गत अवयवांना व्यापून टाकणार्‍या पेशींच्या एक किंवा अधिक थरांनी बनलेला हा एक सोपा ऊतक आहे. पेशी कमी बाह्य सामग्रीसह एकमेकांच्या अगदी जवळ ठेवल्या जातात. एपिथेलियल पेशी नॉन-सेल्युलर बेसमेंट मेम्ब्रेनवर पडून असतात.  एपिथेलियल ऊती मध्ये सामान...

उती पेशींचे समूह असतात ज्यांची रचना समान असते आणि विशिष्ट कार्य करण्यासाठी एकत्र कार्य करते. अवयव ही विशिष्ट कार्ये करणाऱ्या ऊतींच्या संग्रहाने बनलेली संरचना आहे.  उदाहरणार्थ, वनस्पतींमध्ये मूळ, देठ आणि पाने हे अवयव आहेत, तर झिलेम आणि फ्लोम या ऊती आहेत. उदाहरणार्थ, प्राण्यांच्या पोटात एक अवयव आहे ज्यामध्ये एपिथेलियल सेल्स, ग्रंथीच्या आणि स्नायूंच्या पेशींपासून बनलेल्या ऊती असतात. * उतींचे प्रकार* त्यांच्या संरचनेच्या आणि कार्याच्या आधारे ऊतींचे चार प्रकार केले जाऊ शकतात: एपिथेलियल  Epithelial   (आच्छादन) संरक्षणासाठी ऊती. स्नायुं  Muscular  (आकुंचन ) हालचाली आणि लोकोमोशनसाठी उती संयोजी  Connectiv e  (आधार देणारी) शरीराच्या वेगवेगळ्या रचनांना बंधनकारक करण्यासाठी ऊती चेता  उती  Nervous   - मज्जातंतूंच्या आवेगांच्या आचरणासाठी ऊती. वेगवेगळ्या प्रकारच्या वनस्पती ऊती  वनस्पती ऊती वनस्पती  ऊती  वनस्पती आणि प्रजनन ऊतींपासून बनलेल्या असतात. वनस्पतींच्या ऊतींचे दोन प्रकारात वर्गीकरण केले जाते: I. मेरिस्टेम्स कि...

सजीव  वस्तू लहान युनिट्सपासून बनल्या जातात ज्याला पेशी म्हणतात . पेशीमय रचना हे सर्व सजीवांचे प्रमुख लक्षण आहे. काही जीव एकाच पेशीपासून बनलेले असतात आणि त्यांना एकपेशीय सजीव, तर, अनेक पेशींनी बनवलेल्या बहुपेशीय सजीव म्हणतात. पेशी हा सर्व सजीवांचा रचनात्मक व कार्यात्मक घटक आहे. सर्व सजीवांची रचना व कार्ये हि पेशींच्या पातळीवर होत असतात.  रॉबर्ट हुक या शास्त्रज्ञाने १६६५ मध्ये बुचाच्या झाडाचा पातळ काप घेऊन तो सुष्मदर्शकाखाली पहिले, कप्प्यामध्ये मधमाशीच्या पोळ्याप्रमाणे रचना दिसली, या कप्प्यांना त्याने पेशी हे नाव दिले. लॅटिन भाषेत (Cella)  म्हणजे लहान खोली.  एम. जे. श्लायडेन व थियोडोर श्वान या दोन शास्त्रज्ञांनी १८३८ साली पेशींच्या रचनेविषयी सिद्धांत मांडला. - सर्व सजीव पेशींपासून बनलेले असतात आणि पेशी हा सजीवांचा पायाभूत घटक आहे .  1 885 मध्येआर. विरशॉ यांनी सर्व पेशींचा जन्म हा पूर्वी अस्तित्वात असलेल्या पेशींमधूनच होतो असे स्पष्ट केले. ॲन्टोन ल्युवेन्हॅाक यांनी 1673 मध्येविविध भिंगे एकत्र करून सूक्ष्मदर्शक हे उपकरण तयार ...

 सजीवांनी अन्न व पाणी घेऊन त्यांचा वाढ व इतर कामांसाठी वापर करणे या प्रक्रियेला पोषण म्हणतात. आणि या कामासाठी उपयोगी पडण्याऱ्या अन्नघटकांना पोषकतत्वे म्हणतात. पोषकतत्वे आणि अन्नपदार्थ  कर्बोदके, स्निग्ध पदार्थ, प्रथिने, जीवनसत्वे, खनिजे आणि तंतुमय पदार्थ हे आपल्या अन्नातील पोषकतत्वांचे मुख्य प्रकार आहेत.  प्रथिने ( Proteins) शरीराच्या पेशींच्या आणि उतीच्या  वाढ आणि दुरुस्तीसाठी ते आवश्यक आहेत. प्रथिने अमिनो आम्लापासून (Amino Acid) बनलेले असतात. अत्यावश्यक अमिनो आम्ल असे असतात जे शरीराद्वारे जैव संश्लेषित केले जाऊ शकत नाहीत आणि त्यांना आहारातून घेणे आवश्यक आहे. नऊ अत्यावश्यक अमिनो आम्ल म्हणजे फेनिलालाइन, व्हॅलिन, थ्रोनिन, ट्रायप्टोफॅन, मेथिओनिन, ल्युसीन, आइसोल्यूसीन, लाइझिन आणि हिस्टिडाइन. वाढीसाठी शरीराची होणारी झीज भरून काढण्यासाठी आवश्यक असणारी प्रथिने - कडधान्य, दूध, दूग्धजन्य पदार्थ, तसेच मांस, अंडी अश्या अन्नपदार्थपासून मिळतात.  दूध, अंडी, मांस आणि मासे :-  हि प्रथिने उच्च जैविक मूल्याने समृद्ध आहेत. या प्रथिनांमध्ये ...

 सजीवांनी अन्न व पाणी घेऊन त्यांचा वाढ व इतर कामांसाठी वापर करणे या प्रक्रियेला पोषण म्हणतात. आणि या कामासाठी उपयोगी पडण्याऱ्या अन्नघटकांना पोषकतत्वे म्हणतात. पोषकतत्वे आणि अन्नपदार्थ  कर्बोदके, स्निग्ध पदार्थ, प्रथिने, जीवनसत्वे, खनिजे आणि तंतुमय पदार्थ हे आपल्या अन्नातील पोषकतत्वांचे मुख्य प्रकार आहेत.  स्निग्ध पदार्थ (Fats) आहारातील चरबी ऊर्जा प्रदान करते. ते  पेशींची संरचना राखतात आणि चयापचय कार्यामध्ये  सामील असतात. आवश्यक चरबीयुक्त आम्ल (fatty Acid) शरीरात संश्लेषित केले जाऊ शकत नाहीत आणि ते आहाराद्वारे प्रदान केले जातात.  ओमेगा चरबीयुक्त आम्ल  (fatty Acid) मानवी पोषणास आवश्यक आहेत. तेल, तूप, लोणी अश्या स्निग्ध पदार्थांपासून सुद्धा आपल्याला ऊर्जा मिळते. आपण झालेल्या अन्नपदार्थापासून आपल्याला उष्णेतेच्या स्वरूपात ऊर्जा मिळते.  उष्णता मोजण्यासाठी किलोकॅलरी एक्काचा उपयोग होतो.  अन्नपदार्थापासून मिळणाऱ्या ऊर्जेसाठीही किलोकॅलरी एकक वापरतात. वाढत्या वयातील मिल-मुलींना रोज साधारणपणे २००० - २५०० किलोकॅलरी ऊर्जा अन्नातून...

 सजीवांनी अन्न व पाणी घेऊन त्यांचा वाढ व इतर कामांसाठी वापर करणे या प्रक्रियेला पोषण म्हणतात. आणि या कामासाठी उपयोगी पडण्याऱ्या अन्नघटकांना पोषकतत्वे म्हणतात. पोषकतत्वे आणि अन्नपदार्थ  कर्बोदके, स्निग्ध पदार्थ, प्रथिने, जीवनसत्वे, खनिजे आणि तंतुमय पदार्थ हे आपल्या अन्नातील पोषकतत्वांचे मुख्य प्रकार आहेत.  ऊर्जादायी पोषकतत्वे - कर्बोदके आपली मुख्य गरज ऊर्जेची असते. ती कर्बोदकांमुळे भागते. त्यामुळे आपल्या आहारात भात, पोळी, भाकरी, अशा पदार्थांचा समावेश असतो. म्हणून जास्त प्रमाणात कर्बोदके देणारी तृणधान्ये आपल्या अन्नातील प्रमुख घटक आहे.  कार्बोहायड्रेट्स  कार्बन, हायड्रोजन आणि ऑक्सिजनपासून बनविलेले सेंद्रीय संयुगे आहेत . ग्लूकोज, सुक्रोज, लैक्टोज, स्टार्च, सेल्युलोज ही कार्बोहायड्रेट्सची उदाहरणे आहेत.  कार्बोहायड्रेटचे वर्गीकरण मोनोसाकॅराइड (ग्लूकोज), डिसकॅराइड (सुक्रोज) आणि पॉलिसेकेराइड (सेल्युलोज)  आहे. वर्गीकरण प्रत्येक समूहात असलेल्या साखर रेणूंच्या संख्येवर आधारित आहे. आपण खालेल्या अन्नपदार्थ पासून आपल्याला उषण्तेच्या स्वरूपात ऊर्जा...

 सजीवांनी अन्न व पाणी घेऊन त्यांचा वाढ व इतर कामांसाठी वापर करणे या प्रक्रियेला पोषण म्हणतात. आणि या कामासाठी उपयोगी पडण्याऱ्या अन्नघटकांना पोषकतत्वे म्हणतात. पोषकतत्वे आणि अन्नपदार्थ  कर्बोदके, स्निग्ध पदार्थ, प्रथिने, जीवनसत्वे, खनिजे आणि तंतुमय पदार्थ हे आपल्या अन्नातील पोषकतत्वांचे मुख्य प्रकार आहेत.  खनिजे आणि जीवनसत्वे शरीराला अनेक असेंद्रिय पदार्थांची गरज असते यालाच खनिजे म्हणतात.  रोगप्रतिकार व शरीराच्या इतर जीवनावश्यक क्रियांसाठी खनिजे, जीवनसत्वे आणि तंतुमय पदार्थ यांची आवश्यकता असते. ते आपल्याला भाज्या व फळांपासून मिळतात. खनिजे व जीवनसत्वे यांची आपल्याला अल्प प्रमाणात गरज असते, परंतु त्यांच्या कमतरतेमुळे आरोग्यावर गंभीर परिणाम होतात.  खनिजांचे कार्य, त्यांचे अन्नातील स्रोत, व शरीरात त्यांची कमतरता निर्माण झाल्यास होणारे आजार यांविषयीची माहिती पुढीलप्रमाणे :-    खनिजे  उपयोग   स्रोत  अभावजन्य विकार   लोह  शरीराच्या सर्व भागांपर्यंत ऑक्सिजनचे वाहन करणे.    मांस, पालक, सफरचंद, मनुका...